Dini Musiki ve Makamlar

    Dini musiki, Türk musikisinin daha çok sözlü bölümüne dayalı olan kısmıdır. Dini musiki yüzyıllar boyu yaşanan İslami hayatla birlikte ortaya çıkmıştır. Hz. Peygamber ve ashabının uygulamaları, bunların yanında tasavvuf ilminin de ortaya ile bu bağlamda oluşan dini hayat zaman içerisinde camilerde, tekkelerde, çeşitli tarikat ortamlarında ibadetler ve zikir yolu ile icra edilen ve dini musiki adını alan bir çeşit musikiyi meydana getirmiştir.

    Dini musikiyi iki türde inceleyebiliriz. Bunlar cami ve tekke formlarıdır. Cami musikisi daha çok cami formlarıdır. Örnek olarak ezan, tesbihat ve mevlid'i örnek verebiliriz. Tekke musikisinde ise daha çok tasavvufi bir lirizm ve içten gelen bir coşku hali hâkimdir.

    Dini musiki formu özellikle Osmanlı döneminde şifa niyetiyle şifahanelerde kullanılmıştır. Özellikle su sesi ve musiki birlikteliği hem gönle şifa olmuş hem de ruhu gıda olarak beslemiştir. Dini musiki formu sanatsal bir formdur. Bu sanatsal formu oluşturan Türk Sanat müziği makamları vardır. Dini musiki de esasen Türk sanat müziği notalarından ve müzik karakterinden etkilenmiştir. Söz ettiğimiz makamlardan, makamların anlam ve çağrışımlarından söz edelim.

Muhayyer Makamı

    Hepimizin bildiği bir eser olan "çile bülbülüm çile" eseri güzel bir muhayyer örneğidir bizler için. Muhayyer makamında daha çok sevgiliden ayrılma ve ayrılık acılarının dile getirildiği hüzünlü bir yapı vardır. Hemen hemen her ortamda severek dinlenilen bir makamdır.

Nihavent Makamı

    Bu makamda öne çıkan hâkim duygu barış ve sevgidir. Nihavent makamı ilk olarak Farabi'nin yaptığı araştırmalar ile tanınmıştır. Nihavent makamının insan sağlığına faydalı bir makam olduğu da kanıtlanmıştır.

    Örnek eserler: Üsküdar'a gider iken/ Ey Gönül Bakma Cihane/ Karadutum Çatalkara

Hicaz Makamı

    Hicaz makamı içten gelen samimi ve yakıcı bir makamdır. İnsanda alçak gönüllülük duygusunu uyandırır. Bu makam kişinin iç dünyasına dönmesine, iç sesini dinlemesine neden olur.

    Örnek eserler: Dağlar ile taşlar ile/ Ah Nice bir uyursun Uyanmaz mısın

Bayati makamı

    Oldukça duygulu bir makamdır. Bu makamı dinlediğinizde kendinizi çok uzaklarda hissedebilirsiniz. Aşıkların makamıdır bayati makamı. Gönlünde aşktan bir pâre bulunmayana ağır gelebilir bu makam. O açıdan bayati makamı için derler ki; "Gönlünde aşk olan işitsin bu makamı, gayrısına zuldür".

    Örnek eserler: Benzemez kimse sana/Arzı Didar Eyledikçe Aşıka Cananeler

Hüzzam Makamı

    Kelime anlamı koyu hüzün anlamındadır. Segâh makamıyla yakınlık arz etmektedir. Yoğun bir hüzün hâlini ifade etmektedir. Akşamın sefasında dostu veya sevgiliyi beklerken bestelenen eserler oldukça hoştur.

    Örnek eserler: Açmam açamam söyleyemem/ Sevdim Seni Mabuduma

Rast Makamı

    Rast kelimesi Farsça doğru olan, dürüst olan anlamlarına gelmektedir. Rast makamı genel olarak sefa, neşe ve iç huzuru ifade eder. Ayrıca bu makamın düzenli dinlenmesi halinde başa, göze ve kaslara olumlu etki ettiği söylenir.

    Örnek eserler: Bahçende Safa Hükmederken Solayım/ Ey âşık-ı dildâde

Uşşak Makamı

    Bir diğer aşıklar makamı da uşşak makamıdır. Arapça ayn, şin ve kaf harflerinin birleşimi ile oluşan 'aşk' kelimesinden türemiştir. Eskiden aşıklar bu makam ile aşklarını ilan eden besteler söylerlermiş. Gönülden gelen yakıcı ve sevgi dolu bir makamdır.

    Örnek eserler: Gözlerin Hayran Bakarmış/ Derman Arardım Derdime

    Ebubekir Güven